+48 609 697 444 Nowotarska 27B, Zakopane
Z czym kojarzy się wam góralskie domostwo? Z chałpą z bali oczywiście, drewnianą, naturalną, mchem optykaną, rzeźbieniami zdobną.
Domy góralskie tradycyjnie stawiane były z bali świerkowych, czasem używano drewna jodły lub modrzewia. Bale te, zwane płazami, układane były jeden na drugim i łączone w narożnikach ze sobą za pomocą specjalnych wcięć – zwanych zamkami. Drewno oczywiście pracuje, więc między płazami występuje szczelina, która też powiększa się czy zmniejsza w zależności od temperatury i wilgotności. By dom był odizolowany od podmuchów wiatru i nie tracił ciepła płazy należy uszczelnić. Kiedyś używało się do tego mchu, obecnie już nie, ale co ciekawe sam proces uszczelniania bali to właśnie mszenie. Szparę wypełnia się wełną drzewną, powstałą ze strugania bali świerkowych. Wełniankę po skręceniu w warkocze ubija się między balami trzósłem, miejsce przy miejscu, aby ni wiatr ni zimno po chałupie nie hulały.
Tradycyjnie chata góralska kryta była gontem. Łupane deseczki dawały bardzo naturalny wygląd domu, jednak obecnie rzadko się je stosuje. Ich produkcja jest droga, należy je impregnować, regularnie konserwować. Dlatego też obecnie używa się raczej imitacji gontu, na przykład bitumicznego czy blaszanego.
Kształt dachu pozwala na wytrzymanie ulewnych deszczy, porywów halnego czy śnieżnych nawałnic. U szczytu zdobi go charakterystyczny pazdur i promieniste „słonecko”.
Dawne chaty góralskie, podobnie jak zresztą w innych regionach kraju, miały dwie główne izby. Wchodziło się do nich z sieni. Jedna, zwana czarną, służyła do gotowania, zabawy dzieci i codziennego życia. Tu przebywały też psy, koty czy kury. W czasie dużych mrozów również inne zwierzęta, szczególnie słabowite, na przykład świeżo po narodzinach. Ściany izby były osmolone od dymu z pieca, stąd też właśnie nazwa – czarna.
Izba biała była mało używana, głównie do uroczystości typu pogrzeb, zaślubiny czy przyjmowania co ważniejszych gości. Była to izba reprezentacyjna, więc to tu znajdywały się obrazy malowane na szkle, tkane chusty, malowane skrzynie i co bardziej wartościowe przedmioty. Charakterystyczny dla białej izby był też sosręb – bogato zdobiona belka podtrzymująca pułap, na której zazwyczaj znajdowała się data posadowienia domu.
Wokół domu rozstawiano zabudowania gospodarcze. Oborę dla bydła i zwierząt gospodarczych, oraz stodołę, w której składowano siano i zboże.
Jedna ze słynniejszych wsi na Podhalu. Dzieli ją od Zakopanego 15km i warto się tam wybrać na wycieczkę. Znajduje się tam bowiem mnóstwo tradycyjnych domów góralskich, dzięki którym wieś zwana jest żywym skansenem.
Warto zauważyć, że Zakopane jest młodym miastem. Chociaż obecnie zwane zimową stolica Polski, to tak naprawdę słynne jest dopiero od drugiej połowy XIX wieku. W 1889 liczyło ledwie 3 tysiące mieszkańców. Stąd też trudno tu o wiekowe zabytki.
Do najstarszych części Zakopanego należą Kuźnice. W XVIII wieku w okolicy odkryto rudy żelaza. Były one składowane w Kuźnicach, transportowane Drogą Żelazną (obecnie zwaną Drogą pod Reglami) do hut w Dolinie Kościeliskiej. W roku 1875 wielki piec wygaszono. Nadal pozostały jednak obiektu z tamtego okresu – wozownia, karczma, dawne budynki.
Obecnie Kuźnice kojarzone są raczej ze stacją kolejki na Kasprowy Wierch, otworzoną w 1936roku.
Ulica Kościeliska, rozciągająca się obok Krupówek, pozwala na podziwianie stylu góralskiego. Wybudowane na niej domy pochodzą z XIX wieku.
W 1890 roku w mieści osiedlił się Stanisław Witkiewicz. Uważany jest on za twórcę stylu zakopiańskiego, zwanego też witkiewiczowskim. Wzorował się on na tradycyjnym stylu góralskim, ludowym, wzbogaconym o elementy secesyjne.
Pierwszym domem zaprojektowanym w stylu zakopiańskim była willa Koliba przy ulicy Kościeliskiej. Miała skrzydło przeznaczone na zbiory etnograficzne oraz drugie, mieszkalne. Obecnie znajduje się tam Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza.
Styl zakopiański był bardzo popularny, jednak po śmierci Witkiewicza zaczął zanikać, a obecnie domy w nim budowane można obejrzeć praktycznie tylko na Podhalu.
